Ozon Tabakası Nedir? Nasıl Oluşmuştur
Yerden 30 km. yukarıda bulunan, güneşten gelen zararlı ışınların yeryüzüne ulaşmasını ve tabiata zarar vermesini engelleyen gaz tabakasıdır. Ozon (O3) üç adet oksijen atomundan oluşmuştur ve renksiz bir gazdır.
Ozon Tabakası Nasıl Oluşmuştur?
Dünya üzerinde yaşam oluşmadan önce yer kabuğu ve manto tabakası tarafından nitrojen, karbondioksit ve diğer ağır gazlar ortama bırakılıyordu. Bu gazlar yerçekimi tarafından tutularak zamanla atmosferi meydana getirdi. Yerçekimi, metan(CN4), karbondioksit(CO2), amonyak(NH3), hidrojen(H2), azot(N2) ve su buharının(H2O) atmosferde birikmesine sebep oldu. Dünya soğuyarak su buharının yoğunlaşıp sıvı hale gelmesini sağladı. Bununla birlikte yağmurlar ve kuvvetli kasırgalar oluştu. Yağmurların sürekli yağmasıyla denizler oluştu. Şiddetli kasırgalar elektrik oluşturarak dünyanın yüzeyini etkiledi.
2 milyar yıl boyunca atmosferde hiç oksijen yoktu çünkü oksijen başka elementlere bağlanmış halde bulunuyordu. Oksijen hidrojenle birleşerek suyu, yer kabuğundaki farklı elementlerle birleşerek demir oksidi, silikatları, karbondioksiti ve karbon monoksiti oluşturdu.
İlk canlılar, atmosferde oksijen olmadığı için oksijensiz (anaerobik) solunum yapan canlılardı. Fotosentez yapan canlıların evrimi anaerobik solunumdan sonra meydana geldi. Fotosentezle birlikte su ve karbondioksiti kullanan canlılar glikoz ve oksijeni üretmeye başladılar. Böylece oksijen atmosferin stratosfer tabakasında birikmeye başladı. Mor ötesi ışınlar, stratosferdeki oksijen moleküllerine (O2) çarparak iki oksijen (O+O) bölünmesine neden oldu. Oksijen atomları oksijen molekülleriyle birleşerek (O+O2>O3). Bu tepkimeler günümüzde de aynı şekilde oluşmaktadır. Ozon tabakası üzerinde yeterli miktarda oksijen olmadığı için ozon tabakasının kalınlığı sınırlıdır. Morötesi ışınlar daha alt tabakalara ulaşamamaktadır. Dünyadaki ozon miktarı enlemle mevsimlerle ve günden güne değişim gösterir. Genelde ozon tabakası kutuplarda en kalın ekvatorda en incedir. Stratosferik ozon, güneş radyasyonu dolaysız ve çok şiddetli olduğundan ekvator üzerinde daha çok üretilir. Stratosferik rüzgarlar ve basınçlar ozonun ekvatordan kutuplara doğru hareket etmesini sağlar.
